Vikipedio: Israelo

Israelo - Jisrael

Lando en Sud-Okcidenta Azio, centro de 3 ĉefaj mondreligioj - judismo, kristanismo, islamo.

Landkodo: IL.
E-nomo: [a] Izraelio; [o] Israela Ŝtato.
Nacia nomo: Medinat Jisrael (he), Daulat Israil (ar).
Areo: 20800 kv.km. inter ili teritorio de Palestina araba politika unuo - 6.220 kv.km.;
Teritorioj de Palestina Aŭtonomio:
1. Cisjordanio?
2. [Gaza Sektoro]?
Politika sistemo: demokratia respubliko.
Ŝtatestro: prezidento Moshe Katzav.
Registarestro: ĉefministro [Ariel SHARON]? (2001)
Ĉefurbo: Jerusalemo? (504 mil).
Adm. divido: 6 provincoj.
Urboj: Tel-Avivo? (321 mil), Hajfo? (223 mil).
Loĝantaro: 5.521 mil (1995), inter ili 83,3% hebreoj, 17,0% palestinaj araboj.
Ŝtatlingvo: ivrita? kaj araba?. Estas disvastigita ankaŭ la angla lingvo.
Kredantoj: judaistoj, muzulmanoj.
GNP: totala - 94 mlrd $; pokapa - 15.920 $.
Eksporto: frukto, legomaro, naftoproduktoj, kemiaĵoj, maŝinindustria produktaĵo.
Monunuo: nova ŝekelo.
Organizoj: UNO (1949)

Historio:

1948	Deklaro de Israela Ŝtato
1948-1949	Milito por sendependeco, reuniĝo de Okcidenta Jerusalemo
1948-1952	Hajm Weizman, unua israela prezidento
1949-1953	David Ben-Gurion, unua israela ĉefministro
1949	Akcepto de Israelo en UNO
1956	Sinaja kampanio kaj Libana krizo
1967	[Sestaga milito]?, inkorporacio de orienta Jerusalemo kaj aliaj teritorioj
1973	Milito kun Sirio kaj Egipto
1978	Camp-David-interkonsento, paco kun Egipto
1982	Operacio "Paco al Galileo", detruo de palestinaj militbazoj en suda Libano
1994	Kreo de araba Palestina Aŭtonomio en [Gaza Sektoro]? kaj Cisjordanio?

Heredaĵo: Jerusalemo? (Muro de lamentoj, Domo de Roko, templo de Dia tombo, Via dolorosa, Kruca monaĥejo), Morta maro (Masada kastelo), kristanaj lokoj (Betlemo, Nazareto, Kapernaum).

Israelo estas malgranda lando je la orienta bordo de la Mediteraneo?. La moderna lando formiĝis je la [14-a de majo]?, 1948, kiel patrujo por la Judoj? en la tuta mondo. Je 1947, la UNO voĉdonis fini la britan regon de Palestino, kaj decidis dividi la region en du partojn, Israelo kaj ŝtato Araba (Jordanio). Alvenis multaj da enmigrintoj de Eŭropo, Azio, Afriko kaj Ameriko al Israelo. Dum la [Sestaga Milito]? de junio de 1967, la Israelanoj pliigis multe la regon de siaj teritorio, kaj aneksis Jerusalemon Orientan kiel ĉefurbo.

Estas multaj konfliktoj inter la Palestinanoj? kaj la Judoj pri la rego de Gazastrio, la Okcidenta Bordo, la Golana Montara, kaj la ĉefurbo Jerusalemo?, kaj pri la kreo de la ŝtato de Israelo mem. Laŭ multaj da Judoj, la Eternulo promesis la Palestinan region al la Judoj antaŭ pli ol 3000 jaroj, eĉ antaŭ la erao de [reĝo Davido]?, kiam Izraelo? estis grava kaj pova ŝtato. Post 2000 jaroj de diasporo? kaj persekuto, la kreo de moderna, prospera, fekunda lando, kaj la revivigo de la morta, antikva [hebrea lingvo]? ŝajnas esti vera miraklo. Sed laŭ la Palestinianoj, la invado de sia lando de la Judoj, kaj la rego de la Judoj tie estas grava maljusteco.

La konflikto en Israelo estas ankaŭ religia. Multaj da lokoj, sed precipe en Jerusalemo kaj Bet-Leĥem?, estas sanktaj al la Judoj, al la Islamanoj, sed ankaŭ al la Kristanoj.

/Priparolu