Latino Sen Fleksio

Lingvo > Planlingvoj > Latino sen fleksio

---

nomo: Latine sine Flexione (originale, Interlingua)
parolantoj: neniu konata
landoj: nenie
origino: inventita de Giuseppe Peano?, 1903 el la latina klasika sed kun la absoluta minimumo da gramatiko? (t.e., sen fleksio)
skribo: latina

specimeno: La Patro Nia:

Patre nostro, qui es in celos,
que tuo nomine fi sanctificato.
Que tuo regno adveni;
que tua voluntate es facta
sicut in celo et in terra.
Da hodie ad nos nostro pane quotidiano.
Et remitte ad nos nostros debitos,
sicut et nos remitte ad nostros debitores.
Et non induce nos in tentatione,
sed libera nos ab malo.

En 1903 [Giuseppe Peano]? (1858-1932), itala logikisto, inventis lingvon, kiun li nomis Interlingua, sed ni nomas Latino sine Flexione -- Latino sen fleksio. La nuntempa Interlingvao estas la lingvo de Gode. La vortprovizo devenas plejparte de la latina klasika kaj la gramatiko estas eĉ pli simpla ol la de Esperanto: kiel la ĉina, ĝi posedas nenian devigitan finaĵon, ne eĉ por la pluralo.

Peano enkondukis sian lingvon per artikolo, kiun li komence skribi en la latina klasika. Post klarigo pri la neneceso de iu finaĵo, li faligis ĝin for de sia latina. Li ripetis tion ĝis li skribis en latina tute sen iu ajn finaĵo -- Latino sen fleksio.

Lia latina estas neatendite legebla:

Latino es lingua internationale in occidente de Europa ab tempore de imperio? romano, per toto medio aevo, et in scientia usque ultimo seculo. Seculo vigesimo es primo que non habe lingua commune. Hodie quasi omne auctore scribe in proprio lingua nationale, id es in plure lingua neo-latino, in plure germanico, in plure slavo, in nipponico et alio. Tale multitudine de linguas in labores de interesse commune ad toto humanitate constitute magno obstaculo ad progressu.

Ĉi tiu legebleco inspiris la Interlingvaon de Gode.

Vortprovizo

Peano akceptis la vortojn de la latina klasika kaj iun ajn vorton kiu ekzistas en almenaŭ du lingvoj latinidaj. Tial li ne devis utili kuriozan ĉirkaŭparolon por modernaĵoj. Sed ĉar Peano forŝiris la tradician gramatikon, la formoj de vortoj ŝajnas eĉ pli kaprica kaj tial pli malfacila lerni ol en la klasika latina.

Por deveni vortojn de vortaro? de la latina klasika:

Substantivoj: Peano uzas la ablativan formon, kiu estas devenigita el la genetiva formo de la vortaro per la jenaj ŝanĝoj: -ae -> a, -i -> -o, -us -> -u, -ei -> -e, -is -> -e. Ekzemple:

    rosa, rosae      -> rosa
    annus, anni      -> anno
    puer, pueri      -> puero
    casus, casus     -> casu
    cornu, cornus    -> cornu
    dies, diei       -> die
    pax, pacis       -> pace
    dens, dentis     -> dente
    doctor, doctoris -> doctore
    genus, generis   -> genere
    corpus, corporis -> corpore

Adjektivoj: estas formata el la neŭtra nominativo laŭ la jenaj ŝanĝoj: -e -> -e, -um -> -o, -is -> -e. Ekzemple:

    breve -> breve
    nigrum -> nigro
    audacis -> audace

Gramatiko

Latino sen fleksio ne posedas finaĵojn. Anstataŭ ĝi dependas de vortordo, kunteksto kaj helpvortoj por klarigi la interrilaton de vortoj.

• Vortordo: La baza vortordo estas: subjekto - predikato - objekto. La adjektivo sekvas post la substantivo, la adverbo post la verbo.

  Kvankam iu ajn vorto povas roli kiel substantivo, adjektivo, ktp., plejparte la rolo sekvas la originon de la vorto: scribe, ĉar ĝi devenas de la latina verbo scribere, signifas "skribi" kaj ne "skribo". Por "skribo", oni kutime uzus la vorton scripto. Ktp.

• Artikolo: kiel en la rusa kaj la latina klasika, la artikolo ne ekzistas.

• Personaj Pronomoj: me, te, illo, illa, id, nos, vos, illos, illas.
• Posesivaj Pronomoj: meo, tuo, suo, nostro, vostro, suo

• Numeraloj: zero, uno, duo, tres, quatuor, quinque, sex, septem, octo, novem, decem, decem-uno, viginta, triginta... centum, mille, millione, milliardo.
• Numeraloj ordaj: primo, secundo, tertio, quarto...decimo...vigesimo...centesimo. Peano uzis ĉi tiujn ĉar ili estas sufiĉe internaciaj.

• Substantivo: nur havas unu finaĵon, kaj eĉ tiu ne estas devigita: la pluralo -s. Sed la pluralo, kie oni devas esprimi ĝin, estas facile esprimita per ĉirkaŭparolo: patre habe tres filio. </i>

• Adjektivo: ne kongruas kun la substantivo. Por la kompariga formo, uzu plus kaj minus:

  - Turre es plus alto quam domo, et minus alto quam monte</i>
  

• Verboj: estas kvar formoj:

  infinitivo: amare, scribere, ire

  indikativo: ama, scribe, i

  pasinta participo: amato, scribeto, ito

  aktiva participo: amante, scribente, inte

  Por la latinaj verboj neregulaj, por la radika (indikativa) formo, uzu: mita, mede, nasce, ori, vol, pote.

  Verboj ne havas nombron, tempon aŭ personon. Tiuj estas esprimitaj, kie necesas, per adverboj, pronomoj kaj ĉirkaŭparoloj:

      - me jam ama
      - heri me scribe
      - me i ama
      - me es amato
  

  Tial, anstataŭ amo, amas, amat, oni diras me ama, te ama, illo ama.

• Adverboj: per ĉirkaŭparola esprimo: me scribe in modo claro

• Gramatikaj vortoj: ab, ante, aut, circa, contra, cum, de, ex, in, per, pro, sine, supra, aut, et, jam, non, nam, dum, quando, satis, semper, si, tamen, ut...

....

Kritiko

Kvankam Peano forigis la finaĵojn de la latina klasika, li retenis la vortprovizon en ĝia tuta malfacila gloro. Simile al la Interlingvao de Gode, la baza radikaro de Latino sen fleksio estas tro granda por la vulgarulo. Kaj la manko de finaĵoj ne signifas manko de gramatiko, nur gramatiko kiu agas per aliaj rimedoj: vi ankoraŭ devas lerni la vortordon kaj ĉirkaŭparolojn necesajn por efika esprimado en la lingvo.

Post Peano

Nuntempe la latina de Peano estas eĉ pli morta ol la latina klasika, restante kuriozaĵo. Sed la Interlingvao de Peano inspiris Godeon kontribui sian Interlingvaon, Interlingvao kiu evitis la difektojn de Peano: Gode uzis vortojn latinidajn, ne klasikajn, kaj li konservis sufiĉan finaĵojn por fari la lingvon natura kaj facile lernebla por angloj kaj latinidoj.

/Priparolu